Poniżej fragment tekstu z polskiej edycji książki MTM – Prawidłowo od samego początku, która powstała pod redakcją Pawła Staworzyńskiego. Fragment opisuje początki MTM w Polsce, które sięgają już roku 1958 roku. Profesor Wołk, którego poznałem osobiście, przekazał mi wiele interesujących materiałów źródłowych na podstawie których zebrałem i opisałem początki MTM w Polsce.
Początki MTM w Polsce
Prace nad metodą MTM, rozpoczęte przez amerykańskich specjalistów w latach 40., opublikowane zostały następnie w formie książkowej w 1948 roku. Dziesięć lat później pierwsze wzmianki o MTM w Polsce znalazły się w artykule autorstwa dr. nauk technicznych Romualda Wołka, Analiza i normowanie czynności ręcznych wg systemu MTM.
W roku 1962 Instytut Organizacji Przemysłu Maszynowego (IOPM) zainteresował się MTM. Jedyną przeszkodą we wprowadzeniu metody do przemysłu w tamtym czasie był brak wyszkolonych instruktorów. Dlatego też trzej inżynierowie: W. Zarachowicz z IOMP, A. Drążkiewicz z Instytutu Pracy (IP) oraz J. Zaleski zostali wysłani do Francji na ośmiomiesięczny kurs, który przygotował ich do praktycznego stosowania systemu czasów elementarnych MTM.
Popularyzacja techniki MTM
Działania organizowane w celu popularyzacji techniki optymalizacyjnej MTM zostały zintensyfikowane. W 1965 r. wydana została czteroczęściowa broszura MTM – Normowanie czasu pracy we wszystkich typach produkcji, opracowana przez Witolda Zarachowicza po jego powrocie z Francji. Zostało w niej między innymi wyjaśnione stosowanie i tworzenie tablic MTM-2. Po roku 1966 Zarachrowicz zaczął rozpowszechniać swoją odmianę metody MTM, używając dla niej określeń BMP i BMP-2. Jest on także autorem publikacji MTM – Normowanie i badanie pracy we wszystkich typach produkcji w oparciu o standardowe czasy ruchów, wydanej w 1968 roku. Kolejne wydanie zostało opracowane wspólnie przez Alfreda Drążkiewicza i Witolda Zarachowicza w postaci poradnika Kurs nauki metody MTM, wydanego w 1969 r. przez wydawnictwo WEMA na zlecenie Resortowego Ośrodka Normowania i Organizacji Pracy Ministerstwa Maszynowego.
IOPM podjął badania mające na celu określenie przydatności systemów MTM w Polsce, w czym był wspomagany przez Ośrodek Zjednoczenia Przemysłu Maszyn Włókienniczych. Kolejnym krokiem było podjęcie wysiłków w kierunku wdrożenia metod MTM w przemyśle maszynowym.
Dostrzeżenie potencjału MTM
Branżowy Ośrodek Normowania i Organizacji Pracy Zjednoczeń Przemysłu Kablowego i Aparatów Elektrycznych, który opracował na podstawie metody MTM dwa projekty resortowych normatywów czasowych na krótkotrwałe operacje montażowe, dostrzegł kryjący się tu olbrzymi potencjał. We wrześniu 1965r., na posiedzeniu Resortowej Komisji Norm Pracy i Taryfikacji rozpatrywana była sprawa szerszego i planowego wprowadzenia metody MTM do przemysłu maszynowego. Zapadła decyzja o podjęciu prac nad procedurą MTM oraz powołaniu specjalnego zespołu do opracowania programu tych zadań, złożonego z przedstawicieli Komitetu Pracy i Płac, IOPM oraz ośrodka resortowego i placówek branżowych. Tym sposobem został opracowany szczegółowy program, który stał się podstawą i dyrektywą dla prowadzenia dalszych prac w zakresie normowania metodą MTM.
Kilkuosobowa komisja, powołana przy Ośrodku Normowania Pracy (ONP) miała spełniać zadanie organu opiniodawczego. Główny nacisk programu został położony na aspekty, które miały na celu szerokie propagowanie procedury MTM, począwszy od prac badawczych nad metodami pracy, po szkolenia pracowników i wydawanie publikacji w zakresie ruchów elementarnych. Wszystkie te czynności przyczyniały się do położenia kamienia węgielnego pod utworzenie krajowej organizacji, która nakreślałaby kierunki rozwoju metod ruchów elementarnych oraz czuwała nad prawidłowym ich zastosowaniem.
Polskie Stowarzyszenie MTM
Projekt z 1967r., mający powołać przy Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT) Polskie Stowarzyszenie MTM, opracowany wspólnie przez IOPM oraz RONiOP nie doczekał się co prawda realizacji, jednak samo zamierzenie znalazło niejako oddźwięk w późniejszym czasie. W 2004r. zostało utworzone Polskie Stowarzyszenie MTM, którego siedziba znajduje się od początku założenia aż po dziś dzień w budynku NOT we Wrocławiu. Prace badawcze w zakresie metod ruchów elementarnych, prowadzone już od 1963 roku, koncentrowały się na wypracowaniu, wspominanej już wyżej, własnej metody – BMP, która spotykała się z pozytywnym odbiorem za granicą (publikacja w „L’Etude du Travail” w nr 5/68) oraz w późniejszym czasie, metody BMP2 dla operacji o czasie trwania ponad 5 minut. Wyniki badań służyły jako pole wymiany doświadczeń pomiędzy instytutami naukowymi krajów socjalistycznych oraz wykazywały słuszność i celowość stosowania MTM w warunkach krajowych.
Praktyka potwierdziła to założenie. Weryfikacja normatywów resortowych i branżowych opracowanych metodą chronometrażową przy zastosowaniu metod MTM, została przeprowadzona w kilku projektach. Coraz częściej stosowano MTM przy tworzeniu resortowej bazy normatywnej. W roku 1969 podjęte zostały prace, przy znacznym wykorzystaniu MTM, nad projektami normatywów na pobranie i odłożenie, mocowanie i oddzielenie oraz czynności związane ze środkami zaradczymi. Rozpoczęły się również działania mające na celu opracowanie katalogów scalonych normatywów elementarnych dla prac remontowo-konserwacyjnych. Zastosowanie normatywów do badań metod pracy było już w tym czasie wykorzystywane przez Zjednoczenie Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych, Maszyn Włókienniczych, Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego oraz Kablowego i Sprzętu Elektrycznego. IOMP opracował na zlecenie RONiOP tematy metodyczne w związku z racjonalizacją i usprawnianiem organizacji stanowisk pracy.
Szkolenia MTM
Efektem wysiłków mających na celu popularyzację systemu czasów elementarnych było przeszkolenie w ciągu trzech lat (1966-1969) 380 pracowników na 31 kursach z metody MTM-1, MTM-2 oraz BMP. Jedno szkolenie odbyło się za granicą. Wyjazd do Szwecji umożliwił zdobycie wiedzy na temat metod UMS (Universal Maintenance Standards), poświęconych pracom charakteryzującym się niską rutyną oraz pozwolił następnie na dokonywanie prób wdrożenia tej metody do robót konserwacyjno-remontowych.
Szkolenia były tematem nieustannie eksponowanym przez RONiOP, który zamierzał rozszerzyć kursy kształceniowe z MTM w zakresie poszczególnych metod ruchów elementarnych. Miało to umożliwić ich wprowadzanie do niemal wszystkich przedsiębiorstw resortu przemysłu maszynowego.
Efekty wykorzystania MTM
Efektem praktycznych projektów usprawniających procesy produkcyjne, przeprowadzonych z ramienia Branżowego Ośrodka Normowania i Organizacji Pracy przy Zjednoczeniu Przemysłu Kablowego i Sprzętu Elektrycznego, były kilkudziesięcioprocentowe wzrosty produktywności oraz redukcja zapotrzebowania na powierzchnię. Projekty te w większości dotyczyły produkcji sprzętu elektrycznego oraz sprzętu gospodarstwa domowego, a przeprowadzone zostały w zakładach produkcyjnych na terenie całego kraju. Do przedsiębiorstw, w których dokonano usprawnień produkcji, należały: zakład w Bielsku, gdzie obszarem pracy są taśmy montażowe akumulatorów motocyklowych; zakład w Szczecinie z kilkoma zakresami działań, takimi jak usprawnienie montażu kuchenki, podniesienie efektywności montażu ogrzewacza wnętrz czy optymalizacja montażu imbryka elektrycznego; zakład w miejscowości Boguchwała (koło Rzeszowa), z usprawnieniem montażu izolatora ceramicznego i działaniami na rzecz wzrostu wydajności przy załadunku pieców tunelowych; zakład w Mysłakowicach oraz prace wykonywane tam nad polepszeniem efektywności montażu oprawy kanałowej. To tylko niektóre z firm, do których metoda MTM dotarła już w latach 60.
W toku kolejnych działań Branżowy Ośrodek Normowania i Organizacji Pracy przy Zjednoczeniu Przemysłu Kablowego i Sprzętu Elektrycznego opracował krótkometrażowe filmy szkoleniowe promujące stosowanie MTM w przemyśle. Dalszy rozwój szkoleń, także w zakresie wyższych szczebli scalenia MTM (procedura BMP) oraz prace przy kształtowaniu usprawnień produkcji, należały do stałych punktów w perspektywicznych planach nieustającego rozwoju technik MTM. Już wtedy istniał rynek oraz zapotrzebowanie na MTM w Polsce, jednak w związku z sytuacją polityczno-gospodarczą, w jakiej znajdował się kraj, brakowało wystarczającej inicjatywy ze strony władz zwierzchnich (Komitet Pracy i Płac). Doprowadziło to do sytuacji, w której wielu przeszkolonych pracowników z zakładów produkcyjnych zaniechało dalszego stosowania technik MTM, tłumacząc się „brakiem odpowiednich przepisów w tym zakresie”.
Normowanie procesów produkcyjnych w Polsce
Działaniami mającymi na celu unormowanie procesów produkcyjnych w Polsce zajął się w latach 1967 – 1970 Branżowy Ośrodek Normowania i Organizacji Pracy przy Zjednoczeniu Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego (BONiOP ZPEiT), w zakresie działalności przedsiębiorstw ze swojej branży. BONiOP dokonał analizy pod kątem organizacji stanowisk pracy. Jako główne narzędzie w realizacji przedsięwzięć organizacyjno – technicznych stosowano MTM oraz BMP, a do zrealizowanych w tym czasie projektów należały liczne szkolenia z zakresu wspomnianych technik, podczas których wiedzę dla BONiOP ZPEiT zdobyło co najmniej 135 pracowników. Rozszerzony został zakres działania służb normowania i organizacji stanowisk pracy. O niepokonanym i wciąż wzrastającym duchu doskonalenia, obecnym w specjalistach Inżynierii Przemysłowej tamtych czasów, świadczy szesnaście przeprowadzonych projektów, których wynikiem była poprawa wydajności pracy.
Zakłady, które zdecydowały się na wprowadzenie MTM z jego przejrzystymi i obiektywnymi procedurami stosowania, zwiększyły wydajność i zredukowały koszty swojej działalności. Projekty przeprowadzono między innymi w: Zakładach Wytwarzania Aparatury Teletechnicznej w Radomiu, Pilskiej Fabryce Żarówek, Zakładach Elektronowych „Toral” w Toruniu, Zakładach Podzespołów Radiowych w Kutnie, Łódzkich Zakładach Radiowych, Przedsiębiorstwie Wytwarzania Lamp Elektrycznych im. R. Luksemburg w Warszawie, Zakładach Elektronicznych im. F. Zubrzyckiego „Warel” w Warszawie oraz Państwowych Zakładach Teletransmisyjnych w Warszawie. W 1967 roku w Branżowym Ośrodku Normowania i Organizacji Pracy przy Zjednoczeniu Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych (BONiOP ZPMiAE), po wnikliwych analizach postanowiono przystąpić w szerokim zakresie do usprawnień organizacji produkcji całej branży. Zamierzenia te dotyczyły nie tylko opracowań projektów kompleksowej organizacji stanowisk montażowo – ręcznych, lecz również ich regularnego wdrażania. Przed przystąpieniem do realizacji zdecydowano się na przeszkolenie dziewięciu pracowników BONiOP w zakresie stosowania metody MTM-1 oraz siedmiu w zakresie stosowania metody BMP. Od tej pory nic nie stało już na przeszkodzie, by podjąć prace wdrożeniowe.
Pomorskie Zakłady Wytwórcze Aparatów Niskiego Napięcia w Toruniu dokonały, za sprawą wdrożonego projektu kompleksowego, przeorganizowania stanowisk taśmy montażowej dla aparatów łączników typu ŁUK. Zakład „Indukt” w Bielsku Białej opracował z pomocą MTM projekt reorganizacji stanowisk montażu silników elektrycznych asynchronicznych, w którym pierwotna pracochłonność została obniżona o 29,2 procent. Firma „Fael” w Ząbkowicach Śląskich zaprojektowała reorganizację taśmy montażowej dla styczników 15 A. Projekt ten przewidywał obniżenie pracochłonności o 34,3 procent. W przedsiębiorstwie „Fanina” w Przemyślu przeprowadzono projekt, w którym zaprojektowano taśmę montażową dla transformatorów bezpieczeństwa oraz obniżono przy tym czas pracy o 31,9 procent. Zakład „Elster” w Łodzi zaprojektował oraz wdrożył projekt montażu na przycisk sterowniczy, zaprojektował reorganizację taśmy montażowej na styczniki elektromagnetyczne suche oraz samoczynne styczniki olejowe. Osiągnięta obniżka pracochłonności osiągnęła w firmie „Elster” wartość do 44,9 procent w skali roku. BONiOP ZPMiAE postulował także zorganizowanie międzyzakładowego lub branżowego Ośrodka Badania i Wdrażania Metod Pracy, czego uzasadnieniem było bardziej efektywne wyzwalanie rezerw produkcyjnych.
Wnioski z wdrażania MTM w Polsce
Wnioski, jakie wyciągnięto po wdrożeniu powyżej opisanych projektów, były związane z koniecznością wzbudzenia zainteresowania pracowników racjonalnymi metodami pracy. Wskazywały także na konieczność dyskusji z zarządami przedsiębiorstw odnośnie udzielania pracownikom premii pieniężnych, możliwych do wygospodarowania dzięki wzrostom wydajności i obniżeniu kosztów pracy.
W roku 1966 metodami ruchów elementarnych zainteresował się Branżowy Ośrodek Normowania i Organizacji Pracy przy Zjednoczeniu Przemysłu Maszyn Włókienniczych (BONiOP ZPMWŁ). Po przeanalizowaniu publikacji, konsultacjach, rozmowach oraz przeszkoleniu pracowników BONiOP przez inżyniera Zarachowicza z zakresu metod MTM-1 i MTM-2, zapadła decyzja o posługiwaniu się metodą MTM-2 jako najbardziej adekwatną do potrzeb Zjednoczenia Przemysłu Maszyn Włókienniczych. Po opracowaniu metody BMP i BMP-2, inżynier Zarachowicz przeszkolił pracowników ośrodka w zakresie posługiwania się nimi. Jednocześnie metody te zostały przyjęte jako narzędzia przy kształtowaniu. Do roku 1969 przy ich pomocy wykonywane były projekty w zakresie usprawnienia montażu wagi domowej, montażu taśmowego ramienia dociskowego oraz w obszarze opracowywania normatywów czasów wykonania montażu podzespołów elektrycznych (przy wykorzystaniu metody MTM-2).
W 1972r. dr inż. Romuald Wołk opracował program studiów „Normowanie i badanie metod pracy” dla studentów Politechniki Warszawskiej oraz Politechniki Poznańskiej w Instytucie Organizacji Zarządzania. Wśród omawianych zagadnień znajduje się tematyka normowania czasu na zasadzie normatywów elementarnych. W 1973r. w Bukareszcie, podczas narady kierowników Państwowych Organów ds. Pracy krajów członkowskich Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), Polacy przedstawili plan, w myśl którego zakładano przeszkolenie w ciągu pięciu lat 4500 specjalistów konstruktorów, technologów, normologów i organizatorów z zakresu stosowania metod normowania pracy (w tym również MTM) tylko dla przemysłu maszynowego.
