Poka-Yoke (ang. mistake proofing, error proofing) – metoda zapobiegania wadom spowodowanym nieuwagą i pomyłkami poprzez uniemożliwienie popełnienia błędu, lub jego sygnalizację.
Przy produkcji są sytuacje, w których na błędy pozwolić sobie nie można. Na etapie produkcyjnym można zapobiegać powstaniu wad. Tutaj bardzo dobrze sprawdza się metoda Poka-Yoke, która nie dopuszcza do powstania błędu lub pozwala szybko go wykryć przed powstaniem wady.
Za twórcę Poka-Yoke uważa się Shigeo Shingo – japońskiego inżyniera z fabryki Toyota, który opracował również metodę SMED. Shingao kierował się starą i dobrze znaną prawdą głoszącą, że błąd to rzecz ludzka. Zaproponował, by zamiast zmuszać pracownika do stuprocentowej koncentracji, zastosować na jego stanowisku pracy urządzenia, które tę koncentrację ułatwią. Shigeo Shingo postawił sobie za cel stworzenie metody zapewniającej efekt ZERO DEFEKTÓW. Może zapewnić go jedynie stuprocentowa kontrola. Shingo postawił dla takiej kontroli dodatkowe warunki:
- autonomiczność – kontrolę prowadzi osoba wykonująca proces,
- sprawdzany jest każdy z wyrobów,
- niskie koszta – operator prowadzi „kontrolę” wyrobu podczas wykonywania operacji,
- kontrola jest częścią składową operacji i nie zabiera operatorowi dodatkowego czasu.
Poka-Yoke dzieli urządzenia ze względu na ich funkcje i stosowane metody :
Funkcje regulacyjne Poka-Yoke
- Metoda kontroli / sterowania - polega na zatrzymaniu maszyny lub procesu w przypadku wystąpienia wady. Wadliwy element poprawia się lub usuwa, a następnie ponownie uruchamia maszynę.
Taki system jest efektywny z punktu widzenia eliminacji wad. Czasem jednak zatrzymywanie procesu może mieć negatywny wpływ na wydajność, rozważa się wtedy inne rozwiązania. - Metoda ostrzegania – polega na tym, że gdy wystąpi wada, operator będzie ostrzegany za pomocą alarmu dźwiękowego, świetlnego itp. Minusem takiej metody jest to, że operator może nie zareagować na alarm i wady będą nadal powstawać. Taką metodę należy stosować, gdy nie można użyć pozostałych rozwiązań.
Funkcje ustawiające Poka-Yoke
- Metody kontaktu - metoda polegająca na wykrywaniu określonych nieprawidłowości np: zmian kształtu, koloru, wagi. Detekcja jest realizowana przez czujnik lub inny mechaniczny element urządzenia Poka-Yoke. W tej metodzie wykorzystuje się różnego rodzaju czujniki np: wyłączniki krańcowe, czujniki zbliżeniowe, fotokomórki, które uniemożliwiają wykonanie przez operatora błędnych działań.
- Metody ustalonej wartości – polega na wykrywaniu błędów przez porównanie ilości wykonanych ruchów lub elementów w operacjach z określoną normą. Stosowane są różnego rodzaju liczniki: np. ilość wywierconych otworów, lub wyliczona ilość elementów przekazana do produkcji.
- Metoda koniecznego kroku - polega na wykrywaniu nieprawidłowości w przypadku, gdy dany ruch ma być wykonany względem kolejnych operacji w określonym czasie lub określonej kolejności. Przykładem może być sytuacja, w której pracownik musi pobrać element z pojemnika w określonym czasie lub sekwencji i zamontować go w wyrobie, zanim ów opuści jego stanowisko. Stosuje się tutaj czujniki pobrania elementu np: fotokomórki czy wagi.
Przykłady błędów uniemożliwionych lub sygnalizowanych przez Poka-Yoke
- Odwrotny / niepoprawny montaż elementu,
- Pominięcie elementu,
- Użycie niewłaściwego elementu,
- Niepoprawne ustawienie parametrów maszyny,
- Uszkodzenie elementu w trakcie montażu,
- Ominięcie etapu procesu produkcyjnego.
Codziennymi przykładami metody Poka-Yoke są otwory bezpieczeństwa w umywalkach lub karty SIM w telefonach komórkowych ze specjalnie ściętym narożnikiem.
Źródła: Z. Huber – „Poka-Yoke”, huber.pl, J. Łuczak „Metody i techniki zarządzania jakością”
